Terra Nullius – ziemie nie należące do żadnego kraju
Terra Nullius: Historia, Definicja i Implikacje
Terra Nullius to łaciński termin oznaczający „ziemię nie należącą do nikogo” lub „ziemię niczyją”. W prawie międzynarodowym i prawie zwyczajowym odnosi się do obszarów, które nie są kontrolowane, zajęte ani zamieszkane przez żadne państwo ani społeczność. Koncepcja Terra Nullius była historycznie szeroko stosowana przez kolonialne mocarstwa w celu usprawiedliwienia inwazji, kolonizacji i aneksji ziem należących pierwotnie do autochtonicznych ludów.
Historia Terra Nullius
Koncepcja Terra Nullius ma swoje korzenie w prawie rzymskim, gdzie ziemie bezwłasne mogły być zarezerwowane dla odkrywców lub osadników. W okresie odkryć geograficznych w XV i XVI wieku, europejskie potęgi kolonizacyjne – głównie Hiszpania, Portugalia, Francja i Anglia – uznały nowo odkryte terytoria za Terra Nullius, niezależnie od tego, czy były one już zamieszkane przez autochtoniczne kultury.
W XVIII i XIX wieku doktryna Terra Nullius była używana do legalizacji kolonizacji Australii, Kanady, Ameryki Łacińskiej i innych regionów zamieszkiwanych przez rdzenne ludy. Według prawa kolonialnego, kraje europejskie uznawały te tereny za „bezwłasne” z powodu braku zaawansowanej cywilizacji, zrozumienia własności indywidualnej w europejskim sensie czy braku rolnictwa w stylu zachodnim. Takie podejście zignorowało kompleksowe systemy społeczne i własnościowe autochtonicznych społeczności oraz ich długą historię zamieszkiwania i opieki nad tymi ziemiami.
Zmiana perspektywy Terra Nullius
W ciągu ostatnich dwóch stuleci większość państw uznaje, że doktryna Terra Nullius była wysoce szkodliwa i niesprawiedliwa wobec rdzennych ludów. Przywódcy i aktywiści rdzennych społeczności oraz organizacje międzynarodowe skrytykowały tę koncepcję jako narzędzie wykorzystywane przez kolonialne mocarstwa do pozbawiania autochtonicznych ludów ich ziem, zasobów i kultury.
W przypadku Australii, gdzie Terra Nullius została formalnie uznana przez brytyjskie prawo kolonialne w 1835 roku, sytuacja uległa zmianie w wyniku decyzji sądu. W 1992 roku Sąd Najwyższy Australii w sprawie Mabo v Queensland (No. 2) uznał, że doktryna Terra Nullius jest błędna i niezgodna z prawem międzynarodowym. Wyrok ten otworzył drogę do uznania tradycyjnej własności ziemi przez rdzenne ludy i prawną rekompensatę za naruszenia ich praw.
Konsekwencje i współczesne znaczenie
Mimo że większość państw odrzuciła doktrynę Terra Nullius, skutki kolonizacji opartej na tej koncepcji wciąż są widoczne w wielu częściach świata. Rdzenne społeczności borykają się z utratą swoich terenów, ograniczonym dostępem do zasobów naturalnych oraz naruszeniem swojej kultury i tożsamości.
Opublikowano: lipiec 2023
